H.P. Gelderman en zonen, textielfabrikanten
Hermannus Philippus 1808-1888
H.P. (Hermannus Philippus) werd geboren in november 1808 in Gildehaus. Hij was de oudste zoon van P.J. Gelderman, die zich in het voorjaar van 1817 met zijn vrouw en kinderen als katoenspinner in de stad Oldenzaal vestigden.
H.P. Gelderman begon een katoenweverij Hij slaagde erin zich tussen 1837 en 1860 op te werken tot een succesvol ondernemer en was in 1854 de grootste werkgever van Oldenzaal.
1 mei 1862 bezoekt koning Willem III de fabriek. Er was voor de vorst een ereboog gemaakt en de spinnerij waar men de koning onthaalde, was voorzien van twee stoommachines voor het in beweging brengen van 16.000 spillen.
Christiaan Maurits (1841-1888) Diederick (1840-1907)
In 1863 wordt de stoomweverij van H.P. Gelderman & Zonen aan de Enschedesestraat in gebruik genomen. De zonen waren de 24 jarige Christiaan Maurits en de 25 jarige Diederick.
Op de foto: de Stoomtrein vanuit Duitsland. Zichtbaar zijn de 101 trapjes.
De stoommachines hadden een veel steenkolen nodig om de weefgetouwen draaiende te houden.
Door actief deel te nemen in de spoorweg Almelo-Salzbergen, die op 2 oktober 1865 feestelijk werd geopend, kreeg Gelderman de beschikking over goedkope steenkool uit de mijn Ibbenbüren.
In 1867 werd door stoom aangedreven juteweverij ook aan de Enschedestraat in gebruik genomen.
Door de spoorlijn werd de nieuwbouw van een stoomweeffabriek en stoomspinnerij voor katoen en jute een zeer rendabele investering.
De derde zoon van H.P.Gelderman, Arnoud Willem Gelderman (1845-1888) treedt in 1871 toe als firmant.
In 1875 is ongeveer 20% van de bevolking van Oldenzaal in dienst van Gelderman. Uitgaande dat 60% van de totale bevolking tot de beroepsbevolking behoorde, dan zien we dat een derde van de totale beroepsbevolking van de firma H.P. Gelderman afhankelijk was. Dat bijnaam "Broodheer" was dan ook terecht.
In deze tabel is geen rekening gehouden met een aantal huiswevers dat voor Gelderman werkzaam was, de middenstand die kon bestaan dank zij het verdiende loon van arbeiders van Gelderman en allerhande ondernemers die hand- en spandiensten voor Gelderman verrichten. Kortom de helft van de bevolking in Oldenzaal had zijn inkomen te danken aan het Gelderman bedrijf.
In 1878 neemt H.P. Gelderman een financieel meerderheidsbelang in het handelshuis Harmsen, Zorn & Co dat gevestigd is in Semarang op Java om de export naar Indië in goede banen te leiden. De afzet op Indië, bevorderd door de productie van gekleurde stoffen en het eigen afzetkanaal in Semarang en Soerabaja, nam in de loop vban de jarentachtig sterk toe. Uitbreiding productiecapaciteit was nodig.
Na de overname van indigoververij van Zehender Traus in 1879 kwam het spinnen, weven, verven en verdeling volledig in handen van H.P. Gelderman & Zonen
In 1883 gaat de stoomspinnerij aan de Bentheimerstraat door brand verloren en wordt herbouwd aan de Enschedesestraat en in 1865 in bedrijf genomen.
Herman Johan Hendrik (1857-1933)
Hermannus Phillippus overleed in maart 1888. In dat jaar overlijden ook zijn zoons Christiaan Maurits en Arnold Willem. Om de continuiteit van een Geldermandirectie te waarborgen wordt in 1888 de vierde zoon van H.P Gelderman en broer van Diederich Herman Johan Hendrik Gelderman benoemd als firmant en de vrouw van Christiaan Maurits, C.M. Gelderman - Muller, benoemd als commanditair vennote.
In 1890 is de opening van de spoorlijn van Enschede naar Oldenzaal en Gelderman krijgt een station aan deze lijn die via het bedrijventerrein aansluit op de spoorlijn Hengelo- Duitsland.
1896 Bouw van de Weverij "Semarang" en er volgen uitbereidingen in 1904 en 1914.
In 1950 stonden 1590 weefgetouwen in weverij "Semarang".
In 1900 versterkt Hermanus Philippus Gelderman en in 1905 Phillippus Johannes Gelderman, de beide zonen van Diederich de directie.
P.J. Gelderman (1873-1943) en H.P. Gelderman (1870-1946) op latere leeftijd.
Joan Gelderman
Als 28-jarige werd Joan Gelderman (1877-1975) in 1905 firmant. Daarvóór stond hij al aan de wieg van de eerste Overijsselse elektriciteitscentrale, het Twentsch Centraal Station voor Stroomlevering in Hengelo. Hiermee liep Twente voorop in Nederland. Als financieel econoom was Joan Gelderman vooral actief op het politieke vlak.
In het PaltheHuis hangt een prachtig potret van deze laatste textielbaron van Oldenzaal, geschilderd door Carel Willink in 1956.
In 1914 werd hij lid van de gemeenteraad van Oldenzaal en van 1928 tot 1946 was hij lid van de Eerste Kamer der Staten-Generaal. Waar mogelijk maakte hij zich sterk voor de Twentse katoenindustrie. Hij was medeoprichter van het Economisch Instituut voor de Textielindustrie te Rotterdam. Ook internationaal genoot hij groot aanzien. Zo was hij adviseur van de Nederlandse regering bij de Economische Wereldconferentie te Genève in 1938. Onder zijn vele commissariaten was dat van President-Commissaris van de Nederlandse Spoorwegen en Heemaf.
Als in 1907 Diederich overlijdt wordt zijn vrouw A.W.C. Gelderman- Ort benoemd als commanditaire vennote.
In 1913 wordt een nieuwe ververij gebouw.
Op 11 juni 1914 bezochten Koningin Wilhelmina en Prins Hendrik de fabriek. Bij het hek van de fabriek vormden de vier firmanten het ontvangstcomité. Muziekkorps Semper Crescendo zorgde voor de muzikale omlijsting.
H. P. Gelderman heeft op dat moment 1.428 werknemers in dienst, waarvan 356 in de spinnerij, 1058 in de weverij en 14 in de ververij werkten. De afzet bedroeg dat jaar 2,7 miljoen gulden in Nederlands-Indië 1,7 miljoen gulden in de overige landen en 0,2 miljoen in Nederland.
In 1915 wordt de tweede zoon van Christiaan Maurits, H.P. Gelderman (1888-1968) als firmant opgenomen in de directie en de commanditaire vennoten A.W.C. Gelderman - Ort in 1922 en C.M. Gelderman-Muller in 1926 stoppen.
1917 oplevering hoofdkantoor aan de Spoorstraat
Het hoofdkantoor is ontworpen door de Amsterdamse architect Karel Muller. Hij ontwierp vooral gebouwen in Amsterdam en toen twee van zijn zussen trouwden met mannen uit de familie Gelderman ging Muller rond de eeuwwisseling meer in Twente werken.
1935 wordt H.P. Gelderman een Naamloze Vennootschap. Directeuren wordt de zoon van Diederick, te weten Philippus Johan Gelderman en de zonen van Christiaan Maurits, Joan Gelderman en Hermanus Philippus Gelderman zoon van Christiaan Maurits.
Chris Gelderman en Tony Gelderman
1937 treed de vijfde generatie Gelderman toe tot de directie, C. M. (Chris) Gelderman ( 1907-1990) zoon van Joan Gelderman. en als P J Gelderman overlijdt, neemt de andere zoon van Joan Gelderman, E.A. (Tony) Gelderman (1912-1970) het directeurschap over.
Door het uitbreken van de oorlog en capitulatie op 15 mei 1940 valt de export naar Nederlands-Indië door de Duitse bezetting volledig stil. De bezetter bepaalde dat er hoofdzakelijk geproduceerd moet worden ten behoeve van het Duitse leger en de Duitse burgerbevolking. Het aantal fabrieksarbeiders loopt dan ook drastisch terug.
Op 1 april 1945 om 8.00 uur werd Oldenzaal bevrijd door het 2de Engelse leger van Maarschalk Montgomery. Met uitzondering van enig glasschade waren de fabrieken ongeschonden uit de oorlog gekomen en in 1947 draait H.P. Gelderman en Zonen weer op volle toeren. Het aantal werknemers steeg in 1951 naar 2.384 personen. Het hoogste aantal in de geschiedenis van het bedrijf.
Maquette van H.P. Gelderman en Zonen
Drie foto's uit 1949: tijdregistratie weverij- ververij en zakkennaaierij.
1952 A.C. Le Poole, gehuwd met K. Gelderman wordt directeur.
1954 Bouw van de rayonweverij "Gols" met volautomatisch getouwen.
1959 Export naar voormalig Nederlands Indië stopt door de concurrentie van de lage lonenlanden.
1963 Opening van de nieuwe rayonspinnerij De Eekte en modernisering van de weverij.
1965 tot 1967 komt H. de Koning de directie versterken.
1966 Oplopende verliezen noopt tot ontslaan van werknemers.
1970 H. P. Gelderman N.V. met de directeuren E.A. Gelderman en A.C. Le Poole fuseren met Koninklijke Nijverdal ten Cate.
1981 Sluiting Gelderman als onderdeel van de werkmaatschappij ten Cate
Bronnen:
Boek: H.P.Gelderman & Zonen, Oldenzaal 1959
Boek: Bestemming Semarang van E.J. Fischer, J.L.J.M. van Gerwen en H.J.M. Winkelman
Foto's Palthe-museum
Maak jouw eigen website met JouwWeb